Efali Mükellefin

Ef’al-i Mükellefin Nedir? 

Müslümanın yapması ve sakınması gereken, İslam dininin bildirdiği emir ve yasakların hepsine Ef’al-i mükellefin denir. Mükellef, “yükümlülük sahibi kişi” demektir. Dini emir ve yasaklara muhatap olan akıllı ve ergen müslümanı ifade eder. Dinimiz akıllı ve baliğ (ergen) olan müslüman erkek ve kadınlara bazı şeyleri emretmiş, bazı şeyleri yasaklamıştır. Mükellefin fiilleri sekiz tanedir: Farz, vacip, sünnet, müstehap, mübah, haram, mekrûh ve müfsid. Bu sınıflandırma, Hanefilere göredir. Bu fiilleri başıklar halinde izah edelim.

1-Farz

Allah ve Rasulünün, dinen sorumlu kişiden, yapılmasını kesin ve bağlayıcı bir şekilde istediği dini yükümlülükler farz kapsamına girmektedir. Yani Allah’ın kesinlikle yapılmasını emrettiği şeylerdir. Namaz kılmak, oruç tutmak ve zekât vermek gibi. Farz kendi içersinde ikiye ayrılır.

Farz kaça ayrılır? Farzın Çeşitleri Nelerdir?

Farz’ı ayın: Her müslümanın kendisinin yapması ile yerine gelen amellerdir. Beş vakit namaz ve oruç gibi

Farz’ı kifaye: Bazı müslümanların yapmaları ile diğer müslümanlardan mesuliyeti kalkan farzlardır. Cenaze namazı ve selam almak gibi. Mesala bir topluma girildiğinde selam verildi ve kimse almadı ise orda bulunan bütün müslümanlar mesül olur.
Farzı yapan sevap kazanır, özürsüz olarak yapmayan günahkar olur, azabı hak eder, inkar eden ise dinden çıkmış olur. Farz-ı kifayenin sevabı, yalnız onu işleyene aittir.

2-Vacip

Vacip de farz gibi yapılması kesin ve bağlayıcı bir şekilde istenen dini yükümlülüktür. Ancak vacip, delil yönünden farz kadar güçlü değildir. Bunun sebebi, delilinin farz kadar kesin olmamasıdır. Kendi asli tanımlamasıyla söylemek gerekirse vacibin delili sabit oluş yönüyle veya bir hüküm ortaya koymadaki açıklık bakımından kesin değil zannidir. Örnek vacipler; Vitir ve bayram namazları gibi

3- Sünnet

Sünnet, Hz. Peygamberin farz ve vacip olmayarak yaptığı diğer dini görevlerdir. Buna göre sünnet, dinde farz ve vacip olmaksızın yapılması istenen ve Peygamber Efendimiz tarafından pek terk edilmeyen işlerdir. Sünnet ikiye ayrılmaktadır.

a- Sünnet-i Müekkede
Peygamber Efendimizin devam edip de pek az terk ettiği ibadetler, davranışlar ve işlerdir. Sabah, öğle ve akşam namazlarının sünnetleri gibi. İslam dininde büyük bir dikkatle ve önemle benimsenen ezan, ikamet ve cemaate devam gibi sünnetlere “Sünen-i Hüda” denir ki bunlar da birer müekked sünnettir.

b- Sünnet-i Gayri Müekkede
Dini vecibelerin birer tamamlayıcısı konumunda olan fiiller ile Hz. Peygamber’in ibadet maksadı ile bazen yaptığı, bağlayıcı olmadığını göstermek maksadıyla bazen terk ettiği veya bizzat edasının vacip olmadığına işaret ettiği sünnetlerdir. Yatsı ve ikindi namazlarının ilk sünnetleri gibi.

4- Müstehab

Sözlük anlamı itibariyle hoşlanılan, sevilen, sevimli olan, tercih edilen şey anlamına gelir. Peygamber Efendimiz bazen işledikleri şeylerdir. Sadaka vermek ve nafile oruç tutmak gibi

5- Mübah

Sözlükte açıklanan, açığa konan, salıverilen, helâl kılınan gibi anlamlara gelir. İslenmesinde sevap, terk edilmesinde günah olmayan şeylerdir. Oturmak, kalkmak, yemek ve içmek gibi

6- Mekruh

Sözlükte sevilmeyen, hoşlanılmayan, kötü görülen ve hoş görülmeyen şey anlamına gelir. İşlenmesi hoş görülmeyen ve amelin sevabını eksilten şeylerdir. Namaz içinde etrafa bakmak gibi. Mekruh iki kısma ayrılır:
•Tahrîmen mekruh, harama yakın olan mekruhtur.
•Tenzîhen Mekruh ise, helala yakın olan mekruhtur.

7- Müfsid

Başlanmış bulunan bir ibadeti bozan şeylerdir. Müfsidin yani başlanan bir ameli bozanın hükmü, bunu özürsüz olarak kasden yapmışsa cezanın gerekmesi, sehven yapmışsa cezanın gerekmemesidir. Abdestli iken bir yerinden kan veya irin çıkması, namaz gülmek ve oruçlu iken bir şey yemek içmek gibi

8- Haram

Dinimizde işlenmesi kesin delille yasaklanan şeylerdir. Haksız yere adam öldürmek, zina etmek, hırsızlık yapmak, içki içmek, kumar oynamak, domuz eti yemek, anne ve babaya karşı gelmek gibi. Haramı işleyen kimse ceza ve azabı hak eder. Dini duyarlılığı sebebiyle haramdan kaçınan kişi ise sevap kazanır. Haramı inkar eden dinden çıkar. Aynı şekilde haram olduğu kesin olarak bilinen bir şeyi helal saymak da insanı dinden çıkarır. İslam’da bir şeyi helal kılma veya haram kılma, diğer bir ifadeyle helal ve haram kriterlerini belirleme yetkisi, sadece Allah ve Rasulüne mahsustur.

Efali Mükellefin Davranış Örnekleri

Her bir efal-i mükkelefin davranışlarına örnekler şunlardır:

Oruç tutmak: Farz-ı Ayndır.

Cenaze namazı kılınması: Far-ı Kifayedir.

Bayram namazı: Vaciptir.

Sabah, akşam ve öğlen namazlarının sünnetleri: Müekked Sünnettir.

Namazda uzun okuma: Gayr-i Müekked Sünnettir.

Kabir ziyaretleri:  Müstehab

Yemek, içmek:  Mübahtir.

Hırsızlık: Haramdir.

Namaz vaciplerini özürsüz terk etmek:

Tahrimen mekruhtur.

Bazı sünnetlerin terki: Tenzihen mekruh

Orucu bozmak: Müfsid’dir.

Kıymetli okurlarımız bu konuda burada bitmiştir. Sizde ef’al-i mükellefin konusu kapsamına giren konular ile İslami Sohbet ve Dini Sohbet Chat gibi konular için web sitemize davetlisiniz.